COVID-19 Files #12. Kolonel Piet Hagenaars en kolonel Jeroen Hulst: “Word niet ziek, houd je aan de regels”

Het is nog steeds heel lastig te zeggen hoe de komende periode eruit gaat zien. Ja, het aantal besmettingen neemt nog steeds langzaam af en er is uitzicht op een vaccin, maar voorlopig blijft de situatie onzeker. Tijd dus om een (oud) interview op te hengelen met kolonel Piet Hagenaars, Commandant van het Territoriaal Operatiecentrum (TOC) en kolonel Jeroen Hulst, Commandant Defensie Gezondheidszorg Opleidings- en Trainingscentrum (DGOTC) en (voormalig) hoofd van de medische staf bij het TOC. Zij geven inzicht in hoe zij, als TOC-commandant en hoofd medische staf TOC, de eerste golf hebben ervaren en welke lessen zij daaruit hebben getrokken. Disclaimer: het interview is afgenomen op 11 augustus en heeft waar nodig een redactionele update gehad. 

Crisis

Het is 22 maart 2020. Het TOC bestond net een paar maanden en maakte zich op voor een grote internationale oefening waarbij Nederland als doorvoerland zou optreden – het TOC zou dit coördineren. Op die dag kreeg kolonel Hagenaars echter een post-it toegeschoven met daarop een 06-nummer en de boodschap dat hij het nummer moest bellen. 

Het bleek om Ernst Kuipers te gaan van het Landelijk Netwerk Acute Zorg (LNAZ) die van minister de Jonge de opdracht had gekregen IC-patiënten gelijkmatig te verspreiden over Nederland. Kolonel Hagenaars: “Ik had destijds geen idee wie dat was, maar ik belde toch en stelde me voor. Kuipers zei: ‘We hebben NU militaire expertise nodig’.” 

Grofweg viel de opdracht te verdelen in twee delen, de acute zorg, die gaat over het transport van een patiënt van Brabant naar ziekenhuizen in het Noorden en het maken van plannen voor de langere termijn. Hagenaars: “We hebben toen direct twee ervaren collega’s naar het Landelijk Netwerk Acute Zorg (LNAZ) gestuurd. Zij zijn in het Erasmus Ziekenhuis met een klein team business consultants aan de slag gegaan en hebben op basis van hun expertise geadviseerd.” Tijd verspillen aan uitgebreid handen schudden, voorstellen en kennismaken was er niet bij.  

Al snel werd duidelijk wat de omvang van de crisis was. Er moest daarom tegelijkertijd enorm worden opgeschaald binnen het TOC zelf, aldus de commandant. “We hadden destijds een klein kernteam van ongeveer 20 mensen. In 72 uur hebben we dat opgeschaald naar 125. Wij werden daarbij goed ondersteund door de andere afdelingen van de krijgsmacht. Heel belangrijk was het aanklikken van een medische sectie van 10 tot 15 mensen.” Dat gedeelte stond onder leiding van kolonel Hulst.

Kolonel Hulst: “Ik werd gebeld dat ik een opdracht had en moest me de volgende dag melden bij kolonel Hagenaars om me te vervoegen bij het TOC. Ik kreeg het mandaat om namens defensie de militair geneeskundige ondersteuning aan het civiele zorgsysteem te coördineren.”

Verzoek aan de Duitsers

Om goede ondersteuning te kunnen bieden, moest snel een aantal zaken inzichtelijk gemaakt worden, zoals de landelijk beschikbare IC-bedden. Om inzicht te krijgen welke ziekenhuizen vol zaten en waar nog IC-ruimte was, werd met behulp van de eerder benoemde experts het Landelijk Coördinatiecentrum Patiëntenspreiding (LCPS) opgezet.

En dat was nodig, want vóór de oprichting van dit centrum heerste namelijk het idee dat de IC-bedden bezet waren. Maar wat bleek: die bedden waren niet gevuld, maar waren grotendeels gereserveerd door onder andere maatschappen. Hulst: “We hebben direct een beroep gedaan op de gemeenschappelijke verantwoordelijkheid – binnen anderhalf uur zag iedereen dat in en konden we de bedden vrijmaken voor coronapatiënten.” Die snelheid was cruciaal, want het aantal IC-opnames liep ongelofelijk snel op. 

Het aantal besmettingen nam zelfs zo snel toe dat er een beroep moest worden gedaan op onze oosterburen. Kolonel Hulst: “Er kwam al snel aan het licht dat een aantal Nederlandse zorginstellingen in de grensregio samenwerkingsverbanden had met Duitse ziekenhuizen. Vanuit defensie adviseerden we dat ze het gesprek met elkaar moesten aangaan, want daar was een flinke overcapaciteit aan IC-bedden.” Zoals bekend heeft de samenwerking met de Duitsers ons goed geholpen.

V.l.n.r.: Commandant Landstrijdkrachten Luitenant Generaal Martin Wijnen, Kolonel Piet Hagenaars & Kolonel Jeroen Hulst

Lessen

Tijdens de eerste golf was het virus nieuw en onbekend en is - met de kennis van toen - goed gehandeld. “Wel zijn er lessen te trekken uit die periode wat betreft stroomlijning en command and control”, aldus kolonel Hagenaars. “Denk aan zaken als: wie schakelt met wie, het battle-rhythm – zo’n operatie is vaak een aaneenschakeling van overleggen en briefings. De vraag is hoe je dat het meest efficiënt kunt inrichten.” 

“We hebben veel geleerd van die samenwerking,” vult Hulst aan. Wij zijn goed in het medisch plannen en kunnen effectief tot een besluit komen. De civiele tak heeft echter elementen waar wij minder goed in zijn, zoals het werken in een zorginstelling. Daar spelen heel andere dynamieken en culturen. Die cultural awareness is ontzettend belangrijk. Daar hebben we ons in het begin een beetje in vergist, want de witte kolom is echt een andere wereld.” 

Zo wordt in de witte kolom volgens Hulst op een andere manier gecommuniceerd. En hij stelt vast dat ziekenhuizen, als gevolg van de marktwerking in de zorg, meer concurrent dan collega van elkaar zijn. “Ik denk dat ook daardoor samenwerking vrij moeizaam op gang kwam en dat kennelijk een crisis zoals deze moet voorvallen om instellingen dichter bij elkaar te brengen. Wat wij hiervan geleerd hebben is dat je je echt van meet af aan goed moet positioneren en de verwachtingen moet managen.” 

Ten tijde van het interview in augustus was defensie niet meer actief betrokken bij het bestrijden van de COVID-crisis. Hulst liet toen al weten dat zij zo weer kunnen bijspringen als het moet. “Wij bereiden ons namelijk altijd voor op de crisis van morgen, dat zit in onze aard.”

Toch maakte Hulst zich afgelopen zomer wel zorgen: “Nederland is dusdanig klein, dat het heel snel weer kan escaleren. Als dat gebeurt, dan moeten wij goed voorbereid zijn, want er wordt hoe dan ook weer een beroep op ons gedaan. Om daarop te anticiperen heb ik samen met kolonel Hagenaars een opschalingsmodel gemaakt zodat iedereen op het juiste moment op de juiste plaats is. Het doel is om heel snel en efficiënt op te schalen, als het nodig is.” 

Word niet ziek

Inmiddels zitten we middenin de tweede golf, en dat terwijl het effect van de eerste golf nog nauwelijks is bezonken. Kolonel Hagenaars wil daarom één ding nadrukkelijk meegeven: “Word niet ziek, hou je aan de regels. Ik ben in ziekenhuizen geweest, op de IC’s. Als je ziet hoe mensen op bed liggen, hoe alles is aangesloten en hoe zorgverleners (letterlijk) met duikbrillen de patiënt verzorgen dan maakt dat wel indruk. Het is enorm belastend voor het zorgpersoneel: ze maken lange uren, de temperatuur in combinatie met het oncomfortabele beschermingspak maakt dat werk zeer zwaar en ingrijpend.”

Aanvullende informatie over het TOC

Het Territoriaal Operatiecentrum (TOC) is relatief nieuw en verdient context, zodat duidelijk is waarom en hoe het TOC is betrokken bij de huidige coronacrisis. Het TOC is opgezet tegen de achtergrond van de veranderende veiligheidssituatie in de wereld, op velerlei vlak. Dat heeft deels te maken met de geopolitieke situatie, waarbij de inval van de Krim in 2014 een game changer is geweest, zeker in Europa. De commandant: “Toen is besloten om ons weer meer te richten op onze eerste hoofdtaak: de verdediging van eigen- en bondgenootschappelijk grondgebied (de traditionele NAVO-taak). Zodoende is op 29 november 2019 besloten het TOC op te richten.”

De kolonel ziet het TOC als een klassieke startup: begonnen in een garage. “We zijn een soort new kid on the block. We zijn voornamelijk op nationaal niveau actief. Dat kan een doorvoermissie zijn, waarbij wij internationale partners door Nederland begeleiden, maar het kan ook vanuit de civiele hoek zijn, waarbij wij ondersteuning bieden ten tijde van een crisis. Belangrijk om te weten is dat wij enkel inzetten doen als daar de opdracht voor wordt gegeven vanuit de defensiestaf.”

Bekijk ook de video over het TOC: